Ме марий улына: Ожно ме шкенам «мірї» манынна

Марий калыкын эртыме корныжым келгынрак ончалаш гын, пеш оҥай факт-влакым муаш лиеш. Тÿжем ий ончыч пÿтынь Юл кундемыште финн-угор калык-влак иленыт. Теве мо шонаш тарата: татарла Юл (Корно) манын йоҥгышо эҥерым кызыт рушла Волга маныт. А мемнан кугезына-влак тудым Волгыдо эҥер маныныт! Топонимикым келгынрак шымлаш гын, тÿжем ий ончыч финн-угор тукымын илыме кундемлаште эҥер, вер-шöр да ял, ола лÿм-влак марла йоҥгалтыныт. Але вара тунам пÿтынь саде вер-шöрыштö марий-влак озаланеныт?! Тидыже утыр шонкалаш тарата.

Индешымше курым марте пÿтынь йÿдвел-эрвел Европым финн-угор племена-влак айленыт. Тунам ны славян, ны руш, ны болгар, ны татар, ны хазар-влак тыште эше лийын огытыл. Мемнан кугезынам тунам нигö шыгыремдылын огыл. Но 862 ийыште кызытсе Великий Новгород кундемыш варяг-влак толын лектыныт. Могай шонымаш дене? У мландым кычалыныт? Уке! Варяг-влаклан мланде кÿлын огыл. Молан манаш гын нуно курал-ÿдаш йöратен огытыл. Нунылан лач ик сомыл гына келшен – тыныс калык-влакым агаш!

Мÿндыр кундемыште у поянлыкым кычал толшо сарзе варяг-влакым конунг Рюрик вуйлатен. Тидын марте нуно Швецийысе Рус манын лÿмдалтше кундемыште иленыт. Сандене шкеныштымат нуно рус манын лÿмденыт. Саде варяг-влак Волгыдо эҥер мучко кечывалвелышкыла утыр да утыр шыҥеныт. Ондак нуно славян-влакым шке кид йымакышт поген налыныт. Нунын коклаште вашлиялтше эн таза да чолга пöръеҥ-влакым шке дружинышкышт пуртеныт. Жап эртыме семын нуно умбакырак шыҥеныт. Тыге Ростов кундемышкат миен лектыныт. Тунам Великий Новгород гыч Урал марте верын-верын (дисперсно) мемнан кугезына-влак иленыт. Шкеныштым мірї маныныт. Чаманен каласаш логалеш, летописец Нестор саде калык лÿмым вес семынрак умылен да меря манын возен шынден. Кугезына-влакын орышт, коеш, пеш пеҥгыдыжак лийын огыл, ала керылт пурышо тушман-шамычше пеш тале сарзе лийыныт. Но кеч-мо гынат, варяг-влак, рашрак каласаш гын, рус-влак славян-шамыч дене пырля кугезына-шамычын ятыр орыштым руалтеныт. Верысе калыкым нуно пуштеден огытыл – лач йозакым тÿлаш кÿштеныт.

Жап эртыме семын сарзе рус-шамыч дене пырля марий олалаште ремесленник-влакат илаш тÿҥалыныт. Тыге кок культура варналтын. Палемдаш кÿлеш, марий-шамыч веле огыл рус-шамычын шомакыштым да йÿлаштым шке илышыштышт кучылташ тÿҥалыныт, тыгак рус ден славян-шамычат шке йылмышкышт ятыр марий шомакым, йÿлан элементше-влакым кÿсынленыт. Южо шоналта докан, пуйто славян-влак ожнысекак марий-шамычым темден иленыт. Уке. Рус-влак шкеныштымат, славян-шамычымат, мыняр-гынат пызырен ашненыт. Варажым саде рус-варяг-влак мемнан кугезына-шамычымат шке дружинышкышт чумыраш тÿҥалыныт. Арам огыл «Повесть временных лет» летописьыште ойлалтеш: «Рюрик деч вара конунглан шогалше Олег Византий ваштареш походыш тарванымыж годым словен, чудь, весь, меря калыкымат шкеж пелен налын.» Кул семын огыл, а дружинник-влак семын! Мÿндыр мландыште верештме поянлыкыште нунынат пайышт лийын.