Мастарлык: Тӱрлызӧ ӱдыр (фото)

Тудын лӱмжӧ – Валентина Петрова (ӱдыр фамилийже - Ямакаева). Пошкырт кундем Мишкан районысо Тымбай ялыште шочын-кушкын, Бирск оласе кооперативный училищым тунем пытарен, «продавец» специальностьым налын. Пӱрымаш тудым Тора Эрвелыш наҥгаен. Кызыт Валентина ешыж дене Амур областьысе Райчихинск олаште ила. Пелашыже – Сергей Петров, военный, майор званиян. Шкеже - пошкудо Измарий ял гыч. Валя ден Сергей кок эргым йолӱмбак шогалтеныт.

Тӱрым тӱрлаш Валя школышто тунеммыж годым тунемын. Тунам школышто изирак колялукым, шовычым, тӱрлаш туныктеныт. Вара мӧҥгыштö шке гыч тӱрлен шинчылтын, аважлан, боважлан 8 мартлан пӧлекым ямдылен.

Школым тунем пытарымеке, тӱрлаш жап шагал лийын, но уке-уке да ты пашам южгунам ыштен. «Пытартыш гана икымше эргым дене декретыш лекмеке тӱрленам» - шарналта кызыт тӱрлызӧ ӱдыр. Вара 20 ий тӱрлен огыл. Ик могырым – паша, а вес могырым – марий тувырын кӱлешлыкше лийын огыл: пелашыже тудым тора Амур областьыш илаш наҥгайымеке, шочмо ялыш идалыклан але кок ийлан ик гана унала веле толын каен да кужу жаплан огыл. Тыге тӱрлымӧ сомыл йӧршын мондалтын. Но икана, кеҥежым, шочмо ялышкыже унала толмыж годым марий сӱаныш логалын. Тунам Валентина мотор тӱрлыман тувырым чийыше марий ӱдырамаш-влакым куанен ончен да тыгаяк тувырым чийымыже шуын.

Тыге ӱдырамашын чоныштыжо шылтыме моштымаш уэш шке нергенже шижтарен да кидыш куэмым (пасмам) налаш таратен. «Мыят шкаланем тыгай тувырым тӱрлынем. Кертам мо? Ала. Тӱрлаш тӱрлем, а кӧ урга? Шкеак тӧчен ончаш гын…» - Валян ушыштыжо тунам шуко йодыш-вашмут пӧрдын.

Отпуск гыч кайымеке, келшыше пасмам налын, мотор пеледышым сӱретлен да паша деч вара, кас еда, тӱрлаш тӱҥалын. Но шӱртӧ дене огыл, а чинче дене. Пӱшкыл почеш пӱшкыл, пеледыш, лышташ… Теве урвалте ямде. Вара урген ончен - лектын. Тыге чылт чинче дене гына тӱрлымӧ икымше марий тувыр шочын. Тидлан ынде икмыняр ий эртен. Тиде пагытыште мастар кидан ӱдыр эре тӱрлен да кызытат тиде сомылым кумылын шукта.

Кастене, паша деч вара, мӧҥгысӧ сомылым пытарымеке, жапым муын, Валентина тӱрлаш шинчеш. Олаште ила да моло семынак кечыгут пашам ышта гынат, 12 шагат йӱд деч ончыч, нигунам малаш огеш воч. Тӱрлышаш тувыржым кидыш налын, икмыняр пӱшкылым ышта гынат, тудын чонжо кана. «Кӧ деч тыгай пашаче кумыл?» манын йодмылан Валя тыгерак вашештыш: «Ачам деч. Шарнем, тудо паша гыч толеш да йӱд марте эре мом гынат ышта ыле – вӱта вуйышто оҥам перкала, товарвондым ышта да тулеч молат. Но ӱмыржӧ гына кӱчык лие…» Валян ачаже – Ямакай Петка, тудо 37 ийым гына илен, 7 йочаже кодын, кызыт 16 уныкаже, 3 кугезе уныкаже уло.

Валентина ешыште ӱдыр-влак кокла гыч эн кугу. Ныл шӱжаржылан тудо эре пример. Пашам да илышым йӧратымыже кидпашаштыжат коеш. Ешыште тудын Настя еҥгаже, Нефтекамск олаште илыше Галина шӱжарже пеш тӱрлызӧ улыт, изирак шӱжарышт-влакат кидпашам кумылын ыштат. Кум ий жапыште Валентина чинче да мотор шӱртӧ-влак дене 25 тувырым тӱрлен да урген. Кызытеш шкаланже, шӱжарже ден родо-тукымжылан гына мотор вургемым ышта. Чыланат ялыш унала толмышт годым мотор тувырым чият.

Шочмо Тымбай ялыште да моло вереат Валентинан тувыржо-влакым шукын ужыныт, тудлан заказымат пуаш кумылан-влак улыт. Но кызытеш мастар кидан ӱдыр йодмо почеш огеш тӱрлӧ. Тудын тувыржо-влак моторлык дене гына огыл ойыртемалтыт, тыгак нуно у сынан улыт. Эрвелмарий тувырын урвалтыже пеш кумда гын, Валя тудым изиш аҥысырракым урга. Оҥжым огеш петыре, почылтшым ышта да моторын сӧрастара. Кидшокшымат тӱрла.

Эше пӧръеҥ тувырымат тӱрла. Кызыт ынде марий вургемым мужыр дене ышта: ӱдырамаш ден пӧръеҥлан икгай пасма гыч. Мотор деч мотор пасмаште, ал да гӱл койын, шинчам сылне пеледыш-влак йымыктарат. Тиде моторлыкым Валентина пӱртӱс гыч «налеш». Вет тудо моткоч чот пеледышым йӧрата. Кеҥежым сад-пакчаште, телым пачерыште – тудын эре мотор пеледыш кушкеш.

Мый, мутлан, сылне пеледышым ончен «пакчаштем але пӧртыштем тыгайым шынден ончышаш» манын шонем гын, тудо «тиде пеледышым мый тӱрлен ончем» манын ойла. Тыге тудо пӱртӱсыштӧ улшо моторлыкым тувырыш кусара. Адакшым «кусара» манын ойлаш гына йылме огеш савырне, молан манаш гын, тудын тувырыштыжо тӱрлымо кажне пеледышыже, лышташыже ила да тӱзлана. Ончет да ӧрат: пеледыш, чынжымак, илышыла коеш. Теве тудо, чон гыч лекше моторлык, тӱням волгалтарыше порылык да нимучашдыме пашаче кумыл.

Кызыт эрвелмарий-влак тувырым ургаш мотор деч мотор тӱсан пасмам ойырат. Тудо тора гычак шинчаш перна. Валентина тӱрлӧ тӱсан шӱртым, чинчым да стразе-влакым кучылтеш. Тидыже марий вургемым поснак ойыртемалтшым ышта.

Автор: Алевтина Кузнецова.
Снимкыште: Валентина Петрован пашаже-влак,
южо вургемжым Валентина шкежак чиен.