Марий калык финн-угор йылме тӱшкашке пура, сандене моло финн-угор калык дене икгайже ятыр уло. Теве чурийвылыш, кап-кыл денат акак-шӱжарак, изак-шоляк гай койын колтат. А вургемыштым, семӱзгарыштым, куштымашыштым таҥастараш гын... Вашлиялтше ойыртемже мемнан койыш-шоктышнам, шӱм-чон поянлыкнам почын пуа.

Марий Эл Параньга район Олор кундемым шуко еҥ пала. Молан манаш гын, тиде ялыште марий шӱлышан еҥ-влак илат. Кугезе коча-кован йӱлажым, поро ой-каҥашыжым, муро ден куштымашыжым кызытат шарнат.

Поснак мутым шуынем ыле марий куштымаш нерген. Кидым лывыргын тарватымаш да йол дене тывырдык тавалтымаш чылаштым сымыстарен кертеш. Олор ялыште акрет годсо куштымашым – трепакам – кызытат палат да пайрем годым тавалтенат колтат.

«Трепакам 1930-1935 ийлаште кушташ тӱҥалыныт. Тыште ӱдыр-каче мужырын шогалшаш улыт», - ойла Ямбика Игнатьевна Сенькина, Олор ялын еҥже. Мо оҥайже, трепакам йолым нöлталде куштыман, верыште шогымо годымат тореш-кутынь йолым налын модыктыман.

Ямбика ковай самырык годымжо пеш тале куштызо лийын. Шуко вере концертым ончыктен коштыныт. Эсогыл оласе конкурсышто ончыл верышкат лектыныт. Лач тушто трепака куштымашым ончыктеныт. Ӱдыр-каче-влакын мастарлыкыштым кӱкшын акленыт. «Кас еда тӱвыра пöртыштö чумырген, ялысе самырык-влак ӱчашен куштенна. Тунам эше гармоньчо ден шӱвырзат шукын лийыныт», - шарналта Ямбика ковай.

Кугу Ачамланде сар тӱҥалмеке, ял гыч шуко рвезе фронтыш каен. Ӱдырамаш-влак чоныштым, ойгыштым лыпландараш манын, кастене погынен, адак трепакам куштеныт. Кугу яллан ик гармоньчат укелан кöра, нуно семым цифрым шотлен луктыныт: лу, коло, кумло, нылле… Тыге ӱдырамаш-влак кеч ик-кок шагатлан йöсылыкым монденыт да вий-куатым налыныт.

Трепакам Олор ялыште гына куштат, моло вере тудым ужаш огеш лий. Чаманен каласыман, кызыт самырык ӱдыр-рвезе-влак шагалын трепакам куштен моштат. Но илалше-влак нунын коклаште ты куштымашым шараш тыршат. Ӱшанен кодына, Олор кундемыште тошто куштымашым курымеш арален кодат да марий калыкын поянлыкшым утыр аклен волгалтараш тӱҥалыт.

Автор: Дина Коновалова,
«Арслан» этнокультур интернет-журналын практиканткыже.

Икымше лаштыкыш пöртылаш>>>